"De menselijke maat moet weer het doel worden"

Je bent alweer vijf maanden Sociaal Werker van het Jaar. Hoe kijk je terug op de maanden die achter je liggen?

“Kort gezegd: als inspirerend, leerzaam en verrijkend. Ik heb inmiddels als ambassadeur aan tafel gezeten bij de Sociaal-Economische Raad (SER), het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), gemeenten, ministeries, het Congrestival Sterke Sociale Basis en de Agenda Sociaal Werk. Daarnaast zijn er artikelen en interviews verschenen. Ik klaag niet over een gebrek aan aandacht en podia waar ik mijn visie op sociaal werk mag laten horen! Het is geweldig dat ik deze kans krijg om te laten zien hoe belangrijk sociaal werk is en hoeveel erkenning sociaal werk verdient. Ook vind ik het bijzonder dat ik persoonlijk heb kennisgemaakt met markante personen uit sociaal werk, mensen over wie ik tijdens mijn opleiding las. Hun gedachtegoed breng ik nu zelf onder de aandacht van mijn studenten.”

Recent ontmoette je Herman de Mönnink, grondlegger van verlieskunde en van multimethodisch sociaal werk. Hij hield de Marie Kamphuis Lezing tijdens de Agenda Sociaal Werk over methodisch werken. Een thema dat jou nauw aan het hart ligt.

“Absoluut. Ik onderschrijf wat hij zegt over de waarde van methodisch werken voor de positionering van sociaal werk. Sociaal werk is een sterke professie op wetenschappelijke grondslag, met een eigen ‘body of knowledge’ en methodieken. Die methodieken zijn een deel van onze identiteit als sociaal werkers. We moeten ze in blijven zetten voor mensen in kwetsbare situaties, om hen te ondersteunen en te ‘empoweren’. Als we dit deel van onze identiteit loslaten, dan lopen we het gevaar dat sociaal werk een speelbal wordt in het veld van efficiency en rationalisering van het werk. Steeds vaker nemen ambtelijke instrumenten de rol van professionele en wetenschappelijk getoetste methodieken over. We moeten het hebben over targets, units of kritische prestatie-indicatoren. Daarmee ga je voorbij aan de menselijke maat, terwijl dat de kern is van sociaal werk. Ik zie met name bij jonge sociaal werkers dat ze die methodische basis inruilen. Ik hamer er daarom bij mijn studenten op om hierop alert te blijven. Je moet als sociaal werker weten wat systeemgericht werken is, en ‘outreachend’ werk en al die andere methodieken. Het is de basis van je vakmanschap, van óns gedeelde vakmanschap.”

De efficiency- en rationalisatieslag is al jaren gaande. Kunnen sociaal werkers er iets aan doen?

“De vraag moet niet zijn of we iets kunnen doen, maar wát we nu gaan doen. Ik geef je een voorbeeld. Ik deed niet zo lang geleden een aanvraag voor financiering van een project voor jonge mantelzorgers met een migratieachtergrond. Een groeiend probleem dat we binnen sociaal werk signaleren. Met het project konden we deze jongeren ondersteunen. Helaas voldeed de aanvraag niet aan de wensen van het lokale bestuur. Dat kan. Wat echter niet kan is dat met een afwijzing het hele vraagstuk van de radar verdwijnt. Alsof het bestaan van een probleem afhangt van financiering. Is er geen financiering, dan is er geen probleem meer. Dat is een ambtelijke logica die volstrekt voorbijgaat aan wat er in de samenleving speelt.”

“Sociaal werkers hebben te maken met organisatorische barrières door het subsidie-infuus. Dat vraagt van ons dat we de balans zoeken. We moeten blijven staan voor de positie van sociaal werk én draagvlak behouden in samenwerkingen. Daarbij kunnen we als sociaal werkers veel hebben aan kennisinstituten, zoals Movisie of het Nederlands Jeugdinstituut (NJi), of aan organisaties als Sociaal Werk werkt!, Sociaal Werk Nederland en beroepsverenigingen. Mijn ervaring is dat zij sociaal werkers horen, zien en ondersteunen. We kunnen werken aan meer verbinding met dit soort organisaties en de beschikbare informatie en kennis benutten. Methodisch handelen is ook de drang om je professioneel te ontwikkelen. Dit mag in sociaalwerkorganisaties, en bij ons als sociaal werkers zelf, beter geïntegreerd worden in ons werk. Het is een krachtige gedachte dat we dat niet alleen hoeven te doen.”

Is dit voldoende om het systeem te veranderen dat ten grondslag ligt aan de keuzes die gemaakt worden binnen sociaal werk?

“Bij subsidieaanvragen staan vaak niet meer de methodische principes, de wetenschappelijke onderbouwing en de kwaliteit van sociaal werk voorop. De focus ligt vooral op resultaten. Dat werkt demotiverend en houdt een ongewenste cyclus van politieke en economische prikkels in stand. Daardoor komt de burger buiten spel te staan en wordt een basisvoorziening als sociaal werk uitgehold. Ik pleit dan ook voor staatsrechtelijke verankering van sociaal werk. De grondrechten die hieronder vallen, zoals het recht op huisvesting, sociale bestaanszekerheid en gezondheidszorg, zijn dan in het uiterste geval ook afdwingbaar bij de rechter.”

Is hier ook, wat jij noemt, ‘charmant activisme’ nodig? En hoe ziet dat eruit?

“Ja, en misschien ook meer. In ieder geval zijn kritische geluiden van sociaal werkers nodig, zodat we de focus kunnen leggen op de kwaliteit van het werk dat we doen. Dat kan klein: door wat je in je werkpraktijk signaleert, aan te kaarten in je organisatie. We moeten ons realiseren dat besturen niet makkelijk is. Beleidskeuzes die goed doordacht leken, kunnen onbedoelde effecten hebben. Stel daarom vragen. Creëer draagvlak door signalen of kritiek goed te onderbouwen en te beargumenteren. Vraag eventueel aan collega’s om je erbij te helpen. Laat je niet ontmoedigen. Ik heb al een stuk of vijf preventieplannen in een la zien belanden. Mogelijk dat nummer zes op een bureau terechtkomt.”

“Realiseer je steeds dat de rechten van de mens de basis zijn voor ons werk. Het is onze plicht om iets te doen met de signalen die we opvangen in de samenleving. Het klinkt misschien abstract, maar wij moeten alles doen wat we kunnen om mensenrechten na te leven. Wees trots op dit vertrekpunt van ons werk, het is ons gedeelde collectief bewustzijn, ons DNA.”

Het klinkt inderdaad nog vrij abstract. Hoe pak jij dit aan?

“Veel zit in kleine dingen. Als je de momenten doorziet waarop ambtelijke regels en protocollen het uitgangspunt worden in plaats van de burger is dat een eerste stap. Dit signaal bespreekbaar maken is dan de vervolgstap. Vervolgens moet je kijken waar je kunt samenwerken en verbindingen kunt aangaan om die logica te doorbreken.”

“We hebben een aanpak nodig waarbij we kijken naar het hele systeem: de werkvloer, de organisatie en de overheid. We moeten erkennen dat we met elkaar iets niet goed doen. De menselijke maat moet weer het doel worden. Van daaruit moeten we met elkaar veel meer naar duurzame oplossingen gaan zoeken. Gelukkig gebeurt dat ook. Het Programma Maatwerk Multiprobleemhuishoudens is daarvan een voorbeeld. Het is opgezet om situaties, waarin gezinnen met veel verschillende problemen vastlopen in een bureaucratische warwinkel, weer vlot te trekken. Bij het maatwerkloket van dit programma kunnen professionals met een urgente casus aankloppen en krijgen zij direct hulp. Ik heb goede ervaring met hun aanpak op maat in een kritische situatie. Zo kan het dus ook!”

Neem contact op met Redouan

Redouan deelt graag zijn kennis en ervaring over de in het interview genoemde thema’s. Hiervoor kun je contact met hem opnemen via R.Khayari@hhs.nl. 

• deelname gesprekstafels
• meedenken over de genoemde thema’s
• interviews, artikelen of podcasts