Focus op sociaal werk vermindert tekort op arbeidsmarkt zorg en welzijn
De druk op de zorg én de arbeidsmarkt neemt toe. Een oplossing? Meer inzet van sociaal werk. We spraken met Henrieke Hofsteenge, voorzitter van het Platform Arbeidsmarkt Sociaal Werk, over twee scenario’s die kunnen helpen bij het aanpakken van het personeelstekort in de zorg. De twee scenario’s zijn het ‘expertscenario’ en het ‘impulsscenario’. Wat houden ze in?
"Het expertscenario is gebaseerd op beleidsonderzoeken, wetenschappelijke literatuur, kosten-batenanalyses en gesprekken met experts uit het veld. De extra inzet op de transformatieopgave waar we voor staan, is hierin niet groot. Het impulsscenario daarentegen gaat over echte verandering in de sector. Namelijk, pas medisch indiceren en ingrijpen als voorliggend gekeken is wat een inwoner écht nodig heeft. Dat levert winst op; er zijn minder zorgprofessionals nodig, wachtlijsten worden korter, mensen weten zich beter te redden en er is sprake van winst in gezondheidsbeleving. Hiervoor is sociaal werk nodig."
Inzet van technologie als AI voor het verminderen van de arbeidsmarktkrapte in de zorg, zoals minister Fleur Agema opperde in de periode vóór de val van het kabinet begin juni 2025, is goed. Alleen red je het daar niet mee. Ik denk dat het goed is als Daniëlle Jansen, de minister van VWS, bij ons komt kijken naar wat sociaal werk betekent voor de krapte in de zorg.
"Bijvoorbeeld: Iemand komt bij de huisarts met gevoelens van somberheid. De huisarts verwijst dan veelal door naar de GGZ. Daar wordt al snel gekozen voor depressiebehandeling. Maar die behandeling richt zich vaak niet op de oorzaak, zoals armoede of eenzaamheid. Vanuit sociaal werk wordt wel breed gekeken naar fysieke en mentale vraagstukken. Achterliggende problemen worden achterhaald, de leefwereld wordt meegenomen, het netwerk van een persoon wordt onderzocht en eventueel versterkt. Het uitgangspunt is: Wat wil je en kun je en wat heb je daarvoor nodig? Dat koppelen we aan ’omzien naar elkaar’ en dit geheel vormt zo een aanpak waarmee je mensen veerkrachtiger maakt."
In het impulsscenario is sprake van een verschuiving van 2% van het zorgbudget naar het sociaal domein. Hoe kijk je daar tegenaan?
"Dat is een logische stap die in lijn is met het voorstel van de Vereniging Nederlandse Gemeenten. Ook sociaal werk kost geld. En dan gaat het niet alleen over personeelskosten, maar ook om innovatiegeld dat we nodig hebben. De huidige financiële prikkels houden het systeem in stand. Zorgverzekeraars financieren nu ook al preventie, maar dan verpakt als zorg. Terwijl preventie juist de expertise is van sociaal werk. Als sociaal werk moeten we daarom beter dan we nu doen onze impact laten zien. Dat kunnen we ook, want er is in de afgelopen jaren al veel gemeten en onderzocht. We kunnen laten zien dat we in belangrijke mate bijdragen aan gezondheidswinst."
Verschuiving van 2% van het zorgbudget naar het sociaal domein is noodzakelijk. Uit onderzoek en metingen blijkt de impact van sociaal werk. Ik roep zorgverzekeraars en gemeenten op om het lef te hebben niet te wachten en hier nu samen op in te zetten.
Heb je daarvan een voorbeeld?
"In plattelandsgebieden, maar zeker ook in steden, is eenzaamheid een grote risicofactor voor zorgvragen. Bijvoorbeeld, een cliënt met een bipolaire stoornis wordt opgenomen. Na de opname komt hij met dezelfde chronische stoornis thuis waarin niets is veranderd. Kans op verbetering is daardoor nihil. Tot een sociaal werker vraagt: Wat zou je willen? De cliënt zegt zich minder eenzaam te willen voelen door actief te worden in zijn woonomgeving. Samen gaan ze werken aan een netwerk in de buurt én de cliënt heeft nu iemand om op terug te vallen. Nieuwe GGZ-opnames worden hiermee voorkomen."
Hoe krijgt samenwerking binnen zorg en welzijn vorm?
"Dat verschilt. Bijvoorbeeld met initiatieven als Welzijn op Recept. De druk op huisartspraktijken vermindert dankzij welzijnscoaches die een ander gesprek voeren met patiënten. Daaruit blijkt dat inwoners vaak mee willen doen in hun leefomgeving en betekenisvol willen zijn voor anderen. De sociaal werker focust op “sociale gezondheid”. Gezondheidsklachten verdwijnen daardoor niet per se, wel verandert de gezondheidsbeleving en gaan mensen weer meedoen. Dat levert maatschappelijke en financiële winst op."
Met de inzet van 1 sociaal werker, zijn er 3,5 zorgmedewerkers minder nodig. Willen we de arbeidsmarktkrapte in de zorg terugdringen dan is meer inzet van sociaal werk dus een vanzelfsprekende stap.
Investeren in sociaal werk: sleutel tot een gezonde arbeidsmarkt en samenleving
Het onderzoek 'Investeren in sociaal werk' dat ABF Research eind 2024 in opdracht van ons uitvoerde, bewijst wat wij al wisten: sociaal werk werkt!
Lees alles over het onderzoek"Sociaal werkers pakken leefstijlinterventies op dichtbij inwoners. Ze haken aan bij bestaande initiatieven waarmee een duurzame beweging naar een gezonde leefstijl wordt geïnitieerd. Inwoners worden samen actief en participeren. Dat heeft weer positieve invloed op de arbeidsmarktkrapte. Het mes snijdt dus aan twee kanten. Daarnaast leidt de samenwerking tussen zorg en sociaal werk tot oplossingen waardoor minder zorg nodig is. Bijvoorbeeld “’thuiskamers”’; laagdrempelige inloopvoorzieningen als antwoord op dagbesteding."
Wat is er nodig om binnen de sector goed te kunnen samenwerken?
"Sociaal werk moet zich stevig positioneren; laten zien dat het een professioneel beroep is, wat we doen en wat de impact daarvan is. Als platform dragen we daar ook aan bij met onderzoeken en projecten."
Niet alleen binnen de zorg heeft sociaal werk invloed op minder arbeidsmarktkrapte, ook bij politie en justitie heeft de preventieve kracht van sociaal werk dat effect.
"Verder kunnen we als sector nu al samen aan de slag gaan. De arbeidsmarktkrapte zal voortduren, maar met samenwerking kunnen we deze wel verminderen. Tien jaar geleden maakte ik de overstap van zorg naar sociaal werk. Een cultuurschok was het. Sociaal werk heeft echt mijn blik verruimd en laten zien dat mensen zoveel meer veerkracht hebben als je ze niet vanuit een medisch kader benadert.
Mijn drijfveer is altijd geweest het goede te willen doen voor mensen die dat niet voor zichzelf kunnen. Vanuit inhoud: kennis, ervaring, richtlijnen en beroepsethiek. Ik denk dat dit voor heel veel mensen in zorg en welzijn geldt. Het is dus eigenlijk heel vanzelfsprekend dat we samenwerken voor inwoners, cliënten en patiënten."