Businesscase met 190% rendement: 'dure’ schuldhulpaanpak levert per saldo geld op

In ‘Van overleven naar leven’ (‘VONL’) trekken sociaal werkers als tandem op met ervaringsdeskundigen. Mia van der Vlugt van de uitvoerende organisatie SEZO: “We richten ons op mensen die niet meer aankomen bij de reguliere hulpverlening. Vaak zijn ze eerder in een traject uitgevallen en geloven ze niet meer in zichzelf of instanties en professionals. De eerste stap is dan ook: het vertrouwen winnen. Dat doen we door aan te sluiten en in te spelen op wat zij belangrijk vinden, zonder protocol. We gingen bijvoorbeeld met een moeder mee naar de ouderavond op school, wat ze door alle stress niet goed meer durfde maar wel graag wilde. Zo bouwen we via positieve ervaringen een vertrouwensband op. De ervaringsdeskundigen spelen daarin ook een belangrijke rol. Die kunnen zeggen: ‘Ik heb ook het meegemaakt, ik ben net als jij door diepe dalen gegaan maar uiteindelijk is het me gelukt eruit te komen.’ Dat helpt om angsten weg te nemen bij gezinnen. Die combinatie van ervaringsdeskundigheid en professionals is heel mooi.”

Weer meedoen

Vanuit het vertrouwen dat wordt opgebouwd, ontstaat ruimte voor effectieve ondersteuning. Daarbij ligt de focus primair op het zo veel mogelijk stabiliseren van de financiële situatie. Om op die manier een belangrijke bron van stress en problemen, die ontstaan uit armoede, weg te nemen. “Deze aanpak vraagt vaak om een lange adem”, zegt Van der Vlugt. “Zeker in het aanlooptraject gaan veel uren zitten, zowel van de professionals als van de – eveneens betaalde – ervaringsdeskundigen. Het is een kostbare aanpak. Maar wel één met resultaat. De meeste gezinnen worstelden al jaren met schulden die alleen maar groter werden. Waardoor de stress verder toenam, met alle lichamelijke klachten en effecten op de opvoeding van de kinderen van dien. Door onze aanpak gaan die gezinnen weer meedoen: kinderen die op school beter presteren, minder vaak ziek zijn, ouders die weer gemotiveerd raken om aan het werk te gaan – eerst voorzichtig als vrijwilliger, en vervolgens soms via een klein opleidingstraject in een baan. Dat is mooi om te zien.”

Meten en weten

‘Van overleven naar leven’ begon als een pilot, ontwikkeld door SEZO in samenwerking met Eropaf!, een stichting die innovatie in sociaal werk nastreeft, welzijnsorganisatie Impuls en de Hogeschool van Amsterdam (HvA). Onderdeel van het plan was om de effecten van de vernieuwende aanpak goed te meten en te analyseren: wat merk je bij de mensen die meedoen aan dit traject? Welke financiële effecten zijn er? Welke stresseffecten? Dit onderzoek nam de HvA op zich. In het verlengde daarvan voerde het onafhankelijk economisch adviesbureau van Michiel de Nooij een maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) uit. “In het kader van het HvA-onderzoek was een aantal cases al heel gedetailleerd beschreven”, vertelt hij. “Wij hebben bekeken: welke problemen speelden er? Welke successen zijn gerapporteerd, door de deelnemers en hulpverleners? Welke effecten? Ook hebben we zo nauwkeurig mogelijk ingeschat wat er gebeurd zou zijn als deze mensen niet geholpen waren. Aan de hand van het verschil tussen die twee situaties – wel en niet geholpen – hebben we de opbrengst van het project berekend.”

Een heel goede score

In de analyse koos het bureau van De Nooij ervoor om de inschattingen conservatief te houden. “Waar de effecten niet goed exact te meten zijn, hebben we de effecten klein gehouden, in het nadeel van ‘VONL’. Denk aan de afname van stress; in stress wordt niet gehandeld, dus daar hangt geen duidelijk prijskaartje aan – al heeft het wel waarde. Maar zelfs bij de meest pessimistische aannames viel de businesscase nog positief uit. Waar wij op uitkwamen, is dat elke geïnvesteerde euro in het project uiteindelijk € 1,20 tot € 1,92 oplevert. Dat is een heel goede score.” Van der Vlugt: “Wij zagen al aan de resultaten die we haalden dat we op de goede weg zaten. Bij ruim een kwart van de 85 huishoudens die we van 2017 tot 2020 hebben begeleid, is bijvoorbeeld de schuld met meer dan € 10.000,- afgenomen. We zien een enorme afname van stress. Deze werkwijze zonder protocol is best kostbaar, ook vanwege de tijdsinvestering. Dan is het fijn als je die kosten kunt verantwoorden.”

Discussie ombuigen

Mede dankzij de positieve uitkomsten van de MKBA en het HvA-onderzoek is ‘VONL’ nu vast onderdeel van de nieuwe Amsterdamse maatwerkmethode voor huishoudens in complexe situaties. Dit betekent dat de werkwijze ook in andere delen van Amsterdam wordt toegepast en dat ook daar ervaringsdeskundigen aan de wijkteams zijn toegevoegd. Ondertussen is er belangstelling uit andere gemeenten voor de werkwijze, onder andere vanuit Rotterdam, en worden Van der Vlugt en haar collega’s regelmatig uitgenodigd voor presentaties. “We krijgen bovendien steeds beter inzicht in wat wel en niet werkt”, zegt Van der Vlugt. “En weten dus ook beter wat de werkzame ingrediënten zijn om het vertrouwen van mensen te winnen.” “Zo kun je nog effectiever werken, en liefst ook efficiënter, waardoor het rendement nog verder toeneemt”, vult De Nooij aan. Van der Vlugt is blij dat de ‘VONL’-aanpak blijft. “De resultaten zijn gewoon ontzettend mooi. Dat gun je nog veel meer gezinnen.” De Nooij besluit: “Ook daarom is zo’n kosten-batenanalyse nuttig. Het kan helpen de discussies over de kosten om te buigen naar: ja, maar het levert nog veel meer op!”