Drie toekomstbeelden voor de arbeidsmarkt van sociaal werk

Conclusies van het rapport

De conclusie van het rapport is duidelijk: er is geen simpele oplossing om het arbeidsmarkttekort in de sector op te lossen. Maar de geschetste toekomstbeelden bieden wel handelingsperspectief, zowel voor de sector als de branche sociaal werk. Ook zijn het handvatten om het gesprek over de toekomst van (de arbeidsmarkt van) zorg en welzijn aan te gaan. 

Drie toekomstbeelden

Het onderzoeksprogramma werkte acht scenario’s voor grote thema’s in de arbeidsmarkt zorg en welzijn in 2033 uit. Denk aan preventie, reablement (zelfstandigheid stimuleren) en domeinoverstijgend samenwerken. Deze toekomstscenario’s zijn soms van elkaar afhankelijk. Daarom zijn scenario’s met veel overlap of samenhang gegroepeerd. Dit leverde uiteindelijk drie toekomstbeelden op: 

1. Sterker als samenleving: Door gezamenlijke inzet vanuit de samenleving, zal de vraag naar zorg en welzijn verminderen. 

2. Focus op functioneel: Anders organiseren, zodat mensen in zorg en welzijn zich meer kunnen focussen op hun kerntaak.

3. Power to the professional: (Her)waarderen en ontzorgen van professionals werkzaam in de sector. 

Geen van deze toekomstbeelden lost het arbeidsmarkttekort op, maar ze tonen wel het belang van tijdig handelen. Dit onderzoek is dan ook bedoeld om de politiek, vakbonden, werkgevers, zorg- en welzijnsprofessionals en het maatschappelijk middenveld te helpen om het gesprek over de toekomst van de arbeidsmarkt aan te gaan. 

Uitdagingen en kansen in sociaal werk 

Sociaal werk heeft een belangrijke positie wanneer het aankomt op het sterker maken van de samenleving – het eerste toekomstbeeld dat het rapport schetst. Om deze positie voor sociaal werk te realiseren, is een stelselwijziging noodzakelijk. Daarbij horen bijvoorbeeld passende financiële prikkels om preventie en kwaliteit van leven te bevorderen. Ook nu al kun je de bijdrage van sociaal werk zichtbaar maken waaronder rendement, maatschappelijke effecten en arbeidsmarkteffecten. 

Het tweede toekomstbeeld is dat er meer focus op het functionele, op kerntaken, komt door vermindering van administratieve druk. Voor dit ‘ontregelen’ in het werk in sociaal werk, is het nodig dat verantwoording richting gemeente anders georganiseerd gaat worden: minder controle, meer vertrouwen. Een goede stap naar dit toekomstbeeld zit in een betere samenwerking. Ook uit onze arbeidsmarktpeiling 2024 blijkt dat (betere) samenwerking met gemeenten steeds urgenter wordt. 

Daarnaast is de verwachting in dit toekomstbeeld dat door toepassing van technologische innovatie minder personeel nodig is. Of dat er in ieder geval meer ruimte vrijkomt om op de kerntaken in te zetten. De praktijk van sociaal werk is anders en minder voorspelbaar dan de zorgpraktijk. Hierdoor vraagt innoveren in sociaal werk om meer ruimte en creativiteit. Hoe je daarmee begint, onderzochten we bij verschillende sociaalwerkorganisaties.   

Tenslotte is voor het toekomstbeeld ‘power to the professional’ het ‘anders werken’ van groot belang. Hierbij ligt focus op onder andere het geven van waardering, autonomie, het stimuleren van motivatie en het wegnemen van mentale stress. Dit kan zorgen voor een toename in werkgeluk en duurzame inzetbaarheid, en een grote afname in personeelstekort in sociaal werk. Het vraagt om investeren in onder andere opleidingen en goede arbeidsvoorwaarden, in samenspraak met de medewerkers, zodat het gevoel van waardering blijft bestaan. Een eerste stap hierbij is het bespreekbaar maken van de situatie; bijvoorbeeld met het toepassen van het Goede Gesprek.  

Over het onderzoek 

De scenario-analyse is uitgevoerd in opdracht van het AZW-programma. In het AZW-programma werken het ministerie van VWS, Sociaal Werk werkt! en acht andere arbeidsmarktfondsen in zorg en welzijn samen om betrouwbare, onafhankelijke informatie te bieden over de arbeidsmarkt.  

Rebel Group heeft de scenario-analyse uitgevoerd. Deze scenariostudie bouwt voort op het Prognosemodel Zorg en Welzijn, wat de basis vormde voor het berekenen van de arbeidsmarktimpact. Dit najaar presenteert Sociaal Werk werkt! een onderzoek, uitgevoerd door ABF research, over hoe de preventieve inzet van sociaal werk bijdraagt aan het verminderen van personeelstekorten.