Trends: de kracht van sociaal werk zet stevig door

Trend 1: sociaal werk in de sociale basis = preventiekracht

De erkenning groeit dat de sociale basis belangrijk is voor een veerkrachtige en verbonden samenleving. Het helpt mensen bovendien om mentaal en fysiek gezond te blijven. Sociaal werk speelt hierin een belangrijke rol. Het kan duurdere en intensievere zorg voorkomen of verminderen. Zo kunnen zorgkosten omlaag.  

De verwachtingen van de sociale basis als preventief beleidsinstrument zijn hoog. Uit onderzoek blijkt dat gemeenten de intrinsieke en instrumentele kanten van de sociale basis steeds vaker benutten. Dit werkt echter alleen als gemeenten genoeg (kunnen) investeren in sociaal werk (Bron 1A).

Uit een analyse van financiële gegevens van gemeenten blijkt dat er tussen 2017 en 2023 weinig is geïnvesteerd in de gemeenschappelijke en institutionele sociale basis. Daar valt sociaal werk ook onder. Deze uitgaven namen in die periode niet of nauwelijks toe; gemeenten hadden hier weinig financiële ruimte voor. Tegelijkertijd gingen de uitgaven aan de persoonlijke sociale basis flink omhoog, waaronder wmo-voorzieningen. Sociaal werk maakt hier slechts een klein onderdeel van uit (Bron 1A).

Wat hebben sociaal werkers nodig om bij te kunnen dragen aan de sociale basis? Naast voldoende investeringen noemen zij onder andere: meer samenwerking tussen partners, een duidelijkere visie van de gemeenten en ondersteuning van de eigen organisatie (Bron 1B).

Trend 2: inzetten op sociaal werk = dempende kracht op het personeelstekort in zorg  

Inzetten op een sterk sociaal domein en betere samenwerking tussen zorg en sociaal werk heeft grote waarde voor onze samenleving én voor het aanpakken van personeelstekorten in zorg en welzijn. De urgentie om dit probleem aan te pakken is groot. Volgens de nieuwste prognoses is het personeelstekort in zorg en welzijn in 2034 gestegen naar 304.800 (referentiescenario + stelselwijziging kinderopvang) (Bron 2A).

Uit scenario-onderzoek blijkt dat bij inzet van 1 sociaal werker meer er ruim 3,5 zorgmedewerkers minder nodig zijn in 2033 (Bron 2B). Henrieke Hofsteenge, voorzitter van het Platform Arbeidsmarkt Sociaal Werk geeft een treffend voorbeeld. “Eenzaamheid is een grote risicofactor voor zorgvragen. Denk aan een cliënt met een bipolaire stoornis die wordt opgenomen. Na de opname komt hij met dezelfde stoornis thuis, waar niets veranderd is. Kans op verbetering is daardoor nihil. Tot er een sociaal werker komt die vraagt: Wat zou je willen? De cliënt zegt zich minder eenzaam te willen voelen door zich in te zetten voor zijn woonomgeving. Samen gaan ze werken aan een netwerk in de buurt, én de cliënt heeft nu iemand om op terug te vallen.” (Bron 2C).

Het ‘impulsscenario’ in het onderzoek gaat uit van een structurele verschuiving van 2 procent van het zorgbudget naar het sociaal domein. Henrieke Hofsteenge:  “Dat is een logische stap. Ook sociaal werk kost geld. En dan gaat het niet alleen over personeelskosten, maar ook om innovatiegeld dat we nodig hebben.” (Bron 2C).

Trend 3: krachtige relatie met opdrachtgever = krachtige medewerkers

Sterke sociaalwerkorganisaties gaan samen met sterke medewerkers. Ruim de helft van de organisaties in sociaal werk beoordeelt haar positie als (zeer) sterk, qua middelen en menskracht. Dit blijkt uit de arbeidsmarktpeiling sociaal werk (mei 2025) (Bron 3A). Deze organisaties hebben korte lijnen en een goede structurele samenwerking met hun opdrachtgevers (gemeenten). Zij ervaren vertrouwen in hun werk en vaak financiële continuïteit. Een respondent zegt hierover:  “Er is enorm veel waardering vanuit de doelgroep waar we voor werken en ook vanuit onze opdrachtgever de gemeente.” Daarnaast geven deze organisaties aan dat hun medewerkers flexibel, gemotiveerd en sterk verbonden zijn met hen. (Bron 3A)

Ongeveer een derde van de sociaalwerkorganisaties beoordeelt haar positie als neutraal. Deze organisaties geven vaak aan dat zij (financiële) onzekerheid en onrust ervaren. Ook ervaren zij (hierdoor) weinig ruimte voor ontwikkeling of vernieuwing. (Bron 3A)

Ruim 1 op de 10 organisaties geeft aan dat zij een (zeer) zwakke positie hebben. Zij geven aan dat zij door bezuinigingen lastige keuzes moeten maken. Het is voor deze organisaties een uitdaging om personeel te behouden of nieuwe medewerkers aan te trekken. Uit ander onderzoek voor Sociaal Werk werkt! blijkt dat een rigide relatie met de opdrachtgever negatief bijdraagt aan ‘eigen regie’ van medewerkers:  Zo zegt een respondent: “Ik word enorm beperkt in het zelf regie nemen door de beleidsmedewerkers van de gemeente waarvoor mijn organisatie werkt. Ik voel me continu op m'n vingers gekeken. Mijn professionaliteit wordt enorm onderschat!” (Bron 3B).

Van de groep met een (zeer) zwakke positie geeft een grote meerderheid (81 procent) aan dat zij verwachten dat financiële middelen in het komende jaar zullen afnemen. Van alle sociaalwerkorganisaties geeft ongeveer de helft (51 procent) aan een afname te verwachten. In 2024 was dit percentage nog een stuk lager (38 procent). (Bron 3A). 

Continue investeren in medewerkers en branche is noodzaak

De toegevoegde waarde van sociaal werk voor de samenleving en haar strategische rol in de arbeidsmarkt van zorg en welzijn zijn onmiskenbaar. Dit vraagt om blijvende investering in sociaal werkers: waardering en ruimte voor professionaliteit zijn van groot belang voor krachtige medewerkers. Bovendien zijn zekerheid over voldoende en structurele middelen een randvoorwaarde voor krachtige sociaalwerkorganisaties. Kortom: krachtige sociaal werkers en krachtige organisaties zorgen voor een krachtige sociale basis.