De meerwaarde van preventie door sociaal werk

'De waarde van preventie in een veranderend sociaal domein'. Zo heet het rapport dat Jesper Rözer, senior-onderzoeker bij het lectoraat Stedelijk Sociaal Werken aan de Hogeschool van Amsterdam (HvA), met Meta de Lange en andere onderzoekers schreef. Een belangrijke conclusie daarin: investeringen in preventie dragen bij aan gezondheidswinst. Dat blijkt ook uit steeds meer effectberekeningen en uit MKBA’s (maatschappelijke kosten- en batenanalyses). Het onderzoeksrapport van Rözer c.s. verscheen in 2021. Het beschrijft aan de hand van wetenschappelijke literatuur wat de preventieve meerwaarde kan zijn van sociaal werk en in welke vorm.

"Verbetering welzijn is ook effect"

Het effect en het rendement van preventie, kunnen zich in vele gedaanten voordoen, zegt Jesper. "Daarbij moeten we de opbrengst niet alleen maar in economische opbrengst vertalen", waarschuwt hij. "Effectiviteit en rendement zijn begrippen die al snel op die manier worden geframed. Verbetering van welzijn is ook een effect."

Als voorbeeld geeft Jesper het tegengaan van stigma, waarbij ervaringsdeskundigen een rol kunnen spelen. "Dat kan opgaan voor mensen met een psychische kwetsbaarheid waarbij het verhaal van een ervaringskundige helpt om dat stigma op te heffen. Of bij armoede waarvoor hetzelfde geldt: mensen lijden onder het stigma. Uit onderzoek, uit meta-analyses blijkt dat de inzet van ervaringsdeskundigheid een van de grootste krachten is voor het tegengaan van stigma."

"Vroeger, zo’n vijftig jaar geleden ongeveer, werd in het sociaal werk heel anders gedacht over en gewerkt met preventie", zegt Jesper. "De interventieprogramma’s van toen gingen vooral over leefstijl en kennisoverdracht." De nadruk lag sterk op voorlichting over gezond eten ('snoep verstandig, eet een appel!') en het creëren van een gezond leefstijl-aanbod: denk bijvoorbeeld aan de fitnesscircuits die in bossen en parken werden aangelegd.

Sociale perspectief bij preventie

Tegenwoordig, zo vervolgt Jesper, gaat het bij preventie veel meer over ‘het sociale perspectief’. Daarbij zit de crux van preventie in welzijnsbevordering, in het aanpakken van sociale problemen die bijdragen aan gezondheidsachterstanden zoals armoede, schulden, eenzaamheid en een gespannen woonomgeving.

Jesper: "Dat zijn natuurlijk termen waarvan sociaal werkers weten hoe belangrijk ze zijn. Ze weten dat deze aspecten kunnen bijdragen aan het welzijn. Als mensen goed in hun vel zitten dan presteren ze beter."

Dit zijn mogelijk abc’tjes voor sociaal werkers. Maar de praktijk is weerbarstiger, voegt hij toe. Met collectieve interventies kun je meerdere vliegen in één klap slaan. Ze vergroten de kwaliteit van leven van deelnemers, de onderlinge zorgzaamheid tussen burgers en daarmee de sociale cohesie in de wijk. En ze werken kostenbesparend: de administratieve lasten en de kosten zijn vaak laag. Daarmee voorkom je duurdere trajecten en individuele hulpverlening.

Vernieuwen curriculum

Andrea Steuns, docent bij de opleiding Social Work aan Avans Hogeschool, onderschrijft het belang van preventie voor sociaal werkers. Ze maakt daarbij de verbinding naar waar zij en haar collega’s bij social work Avans mee bezig zijn: het vernieuwen van het curriculum van de opleiding. Daarin komt meer centraal te staan dat de aankomend sociaal werker naar de impact van zijn werk in relatie met de omgeving leert kijken.

"Een spannende verandering wel", zegt Steuns. "Nu komen eerstejaarsstudenten vooral binnen met het idee: 'ik wil mensen helpen.' Op microniveau bovendien, gewoon anderen helpen. Wij moeten dit dan nuanceren. Belangrijker dan problemen voor anderen oplossen is om te onderzoeken hoe je iemand zelfredzaam kunt maken en de omgeving kunt beïnvloeden. Kijken naar wat de sociaal werker zelf kan aanboren bij die ander aan kwaliteiten, competenties en vaardigheden." En in het nieuwe curriculum zal bovendien nog nadrukkelijker centraal staan dat sociaal werkers een bredere maatschappelijke opdracht hebben, voegt Steuns toe.

Ze werkt inmiddels 11 jaar als docent bij Avans. Daarvoor was ze preventiewerker in de verslavingszorg. Die ervaring maakt dat ze is doordrongen van het belang van preventie en de impact ervan. "Ik zei toen als preventiewerker wel eens: 'als wij ons werk echt goed zouden doen, dan had de verslavingszorg geen werk meer.' Maar zo gemakkelijk werkt het in de praktijk natuurlijk niet."

Impactkaart

De Impactkaart (zie kader verderop) is ontwikkeld om voor een sociaalwerkproject concreet in beeld te kunnen brengen wat de opbrengst van sociaal werk is. Jesper heeft hem binnen het lectoraat en bij partners in het werkveld onder de aandacht gebracht. "Ik denk hoe langer we dit instrument gebruiken en hoe systematischer het gebruikt wordt, hoe meer impact het heeft. De Impactkaart kan nog groeien en daarbij aan belang winnen."

Steuns: "Nu we bezig zijn met het vernieuwen van ons curriculum denk ik: daar moet de Impactkaart natuurlijk ook een plek in krijgen. Sociaalwerkorganisaties worden immers meestal gefinancierd door gemeenten. Dan is het heel belangrijk dat je concreet kunt laten zien wat je werk oplevert."