"Laat zien dat je het cement van de samenleving bent!"

"Trouw, nabijheid, gelijkwaardigheid, innovatief vermogen." Het is maar een kleine greep uit de competenties die Leonie le Sage opsomt in antwoord op de vraag wat de sociaal werker van de toekomst moet kunnen en kennen. Leonie is lector Professionele identiteit van de sociaal werker aan de Hogeschool Rotterdam. "We leven in een samenleving waarin burgers weinig vertrouwen hebben in instituties. Juist sociaal werkers kunnen de rol vervullen om dat vertrouwen te vergroten omdat zij met hen en naast hen werken."

Dat daarnaast sociaal werkers nu en in de toekomst meer de impact van hun werk laten zien, dat is volgens Leonie ook van groot belang. "Sociaal werkers dienen de meerwaarde van hun maatschappelijke opdracht goed te kunnen vertolken naar professionals met wie ze samenwerken, beleidsmedewerkers, de gemeente en andere overheden. Ook is het belangrijk dat sociaal werkers aan burgers kunnen laten zien wat maakt dat hun inspanningen ze helpen."

Dat laten zien wat het resultaat van hun handelen is, lukt sociaal werkers momenteel nog niet goed, stelt de Rotterdamse lector. "Dat is bescheidenheid die de beroepsgroep kenmerkt én het is een opvatting. 'Ik hoor niet degene te zijn die dat verwoordt, maar de burgers, de cliënten zelf', is dan hun redenering."

Jaap Roose, docent aan Hogeschool Viaa in Zwolle, is stellig van mening dat sociaal werkers te weinig overstijgend bezig zijn met hun werk. "Deze manier van denken zit nog te weinig ingebakken in ons Nederlands systeem." Werkbezoeken aan andere Europese landen, waaronder Finland en Malta, leerden hem veel. Het is daar volgens hem veel gebruikelijker dat er wordt nagedacht over de inzet van het werk en wat het oplevert. "Daarbij moet ik wel zeggen dat in deze landen meer ruimte wordt gecreëerd voor sociaal werkers, voor reflectie daarover."

Studenten social work moeten met een helikopterblik naar het maatschappelijk rendement van hun werk leren kijken: het is een belangrijk fundament in de inbreng van Jaap als docent in het curriculum op Hogeschool Viaa. Een nieuw ontwikkelde tool voor sociaal werkers om de opbrengst van hun werk inzichtelijk te maken, is de Impactkaart (zie kader). De Impactkaart geeft de maatschappelijke impact van je project weer, uitgedrukt in kwantitatieve kosten en baten, kwalitatieve maatschappelijke effecten en arbeidsmarkteffecten. Daarbij doorloop je drie stappen.

Jaap ging onlangs met een groep studenten met de Impactkaart aan de slag. Ook medewerkers van de welzijnsorganisatie Travers in Zwolle gingen ermee aan het werk.

Wat leverde dat op?

Jaap: "Het leverde allereerst interessante gesprekken op. En het besef bij deelnemers: 'Hé, dit instrument levert de onderbouwing op van wat ik aan het doen ben!' De docent ziet dit als grootste winst bij het werken met de Impactkaart: dat studenten én sociaal werkers zich bewust worden van het belang om het maatschappelijk rendement in kaart te brengen. "Ik hoorde dat professionals uit de praktijk zeiden: 'Dit is wat ik echt nodig heb! Dit instrument stelt me in staat om aan subsidiegevers duidelijk te maken wat ons werk oplevert'." Studenten voelen die urgentie minder, stelt Jaap. Logisch omdat zij nog niet de druk in de praktijk ervaren van bijvoorbeeld de gemeente om aan te tonen of en hoe hun werk rendeert.

Meer en beter inzichtelijk maken wat het maatschappelijk rendement is van alle inspanningen van sociaal werkers. Jaap: "Dat wordt nu en in de toekomst van steeds groter belang. Dat we met resultaten kunnen laten zien dat sociaal werkers het cement van de samenleving zijn." De noodzaak om dit te doen wordt volgens hem ook nog eens benadrukt door ontwikkelingen in zorg en welzijn die de positie van de sociaal werker complexer kunnen maken. "Neem de komst van de POH bij de huisarts (Praktijkondersteuner) en het feit dat de zorgverzekeraars van een deel van sociaal werkers gaan verlangen dat ze een BIG-registratie halen om hun werk te kunnen blijven doen. Dat maakt nodig dat wij sociaal werkers ons vak versterken."

Volgens Leonie is onderzoek een belangrijke sleutel om de positie van sociaal werkers in de toekomst te versterken. "Er is in Nederland nog relatief weinig onderzoek gedaan naar wat de meerwaarde is van sociaal werk. En naar de vraag wat sociaal werk effectief maakt." De lector is daarom blij dat er met het Stimuleringsprogramma een flink budget beschikbaar komt om dat onderzoek te doen.

Een tweede sleutel is volgens haar dat je studenten social work tijdens hun opleiding leert op een bepaalde manier te kijken. "Dat ze leren kijken naar de resultaten van hun handelen. Dat ze niet alleen reflecteren op hun eigen handelen en hun ontwikkeling. Maar dat ze ook leren hun onderzoekend vermogen te vergroten op de context waarin ze opereren. Overigens is dat voor opleidingen nog wel een worsteling hoe je dat kunt doen."

Wat is voor jou in dit verband de kracht en waarde van de Impactkaart?

"Dat de Impactkaart er is, is al grote winst. Bovendien: je kunt er als sociaal werker een overtuigend verhaal mee houden over je rendement. En ermee aantonen dat je preventief werkt en de inzet van duurdere zorg met sociaal werk kunt voorkomen."
De lector benadrukt dat de Impactkaart niet alleen over rendement en over preventie gaat. "We hebben in de denktank (zie kader) gezegd: het gaat ook om het verbeteren van de kwaliteit van leven van mensen. Dat is weliswaar een soft target maar wel een belangrijk doel van sociaal werk."

Leonie en Jaap zien de Impactkaart allebei als een groei-instrument. Leonie: "Er staan nu nog een beperkt aantal business cases in. Je wilt toe naar een grote massa aan business cases." Zo kun je met meer projecten en meer soorten projecten vergelijken.

Jaap is enthousiast over wat er nu al ligt. "Er zijn al vaker tools ontwikkeld om maatschappelijk rendement in kaart te brengen. Maar ik zie dit als een innovatie van wat er al was. De Impactkaart van Sociaal Werk werkt!, werkt met voorbeeldprojecten. Daardoor kun je heel goed op een concrete manier met onderbouwing aan de slag. Het zou natuurlijk mooi zijn als we nu verhalen gaan horen uit de praktijk. Dat we gaan horen hoe een gemeente door het gebruik van de Impactkaart overtuigd raakte om een project te financieren."

Impact maken: het KPI-model

Om inzicht te krijgen in de impact van sociaal werk, kunnen sociaalwerkorganisaties verschillende hulpmiddelen inzetten. Naast de Impactkaart is er ook het KPI-model, ontwikkeld door Sociaal Werk Nederland. Dit model richt zich vooral op het meten en monitoren van effecten van verschillende interventies van een organisatie.